Notka - notatka. Trochę dla siebie, aby spisać w łatwo dostępnym miejscu pewne istotne informacje zanim je zgubię i nie będę pamiętał co chciałem rekonstruować 😀.
Postać bałkańskiego Celta datowana na przełom środkowego i późnego okresu La Tene, czyli w tym przypadku z III w p.n.e. - I w p.n.e. z naciskiem na przełom III/II w p.n.e. Rekonstrukcję chcę oprzeć głównie o bardzo bogate cmentarzysko w Zvonimirowie, na terenie dzisiejszej Chorwacji. Mam już stamtąd ceramikę, teraz pora na dalsze elementy, a tych - docelowo - jest sporo. Jednak uzupełniać pewnie będę to innymi elementami pochodzącymi ogólnie z terenu dzisiejszych Bałkanów, jako że albo nie wszystko co uważam za potrzebne znajdzie się w ramach tego konkretnego cmentarzyska, albo są pewne elementy, które po prostu mi się podobają, a pochodzą z szeroko pojętych "okolic" Zvonimirova.
Zvonimirovo znajduje się niemalże na samej obecnej granicy Chorwacko-Węgierskiej (patrz mapa). Cmentarzysko przypisywane jest Tauryskom i datowane na środkowy okres La Tene.
Zakładam, że poprawniejsze i ciekawsze będzie zrekonstruowanie w oparciu o zabytki z jednego grobu plus ewentualne uzupełnianie go innymi fantami, niż odwrotnie. Dlatego też po przejrzeniu zgromadzonej literatury na temat tego cmentarzyska zdecydowałem się na pochówek LT11 [1]. Jest to podwójny grób ciałopalny mężczyzny po 40 rż. i dziecka 8-14 lat (najprawdopodobniej dziewczynki), datowany na środkowy okres La Tene, faza Mokronog IIB (czyli La Tene C2, przełom III/II w. p.n.e.) co doskonale wpasowuje się w moje plany.
Wyposażenie grobu nie jest nazbyt bogate; mamy tam 4 żelazne fibule, żelazna bransoleta i naszyjnik, elementy paska, brązowy pierścień, szklany koralik, grot włóczni oraz żelazny imacz tarczy. Dodatkowo znaleziono także trochę ceramiki, ale to pozwolę sobie pominąć. Większość elementów wiązana jest z wyposażeniem mężczyzny, do dziewczynki należy najprawdopodobniej szklany paciorek i brązowy pierścionek.
Na rysunku 1 zaznaczono lokalizację poszczególnych zabytków w jamie grobowej.
No to po kolei:
Grot włóczni (1):
Jedyną bronią, znalezioną w grobie LT 11 był żelazny grot włóczni. Ostrze ma lekko liściasty kształt, w przekroju jest romboidalne z słabo zaznaczoną granią. Grot nie jest zbyt duży, ma 236 mm długości. Zamocowany był na drzewcu (średnic gniazda 23 mm) z pomocą pojedynczej dziurce w okrągłej tulei.
Grot jest rytualnie zabity - widoczne jest nieznaczne przekrzywienie ostrza względem tulei. Zabijanie broni, składanej wraz z wojownikiem do grobu jest częstą praktyką wśród Celtów dlatego też wygięcie grota nie dziwi, a jest wręcz spodziewane.
Tarcza (2):
W grobie LT 11 znaleziono żelazny uchwyt tarczy. Uchwyt składa się z prostego fragmentu o przekroju prostokątnym i dwóch półkolistych fragmentów do mocowania jej do drewna. Uchwyt ma długość 169 mm, z czego 118 mm to centralna część. Półokrągłe uchwyty mają 41 mm / 43mm wysokości i 25 mm szerokości.
Musiała to być dosyć prosta tarcza, bez żadnych innych metalowych elementów. Wolałbym stanowczo wytrzymalszą tarczę, dlatego też w rekonstrukcji tarczy opierać będę się na innych zabytkach, najpewniej z Zvonimirova, gdzie tarcza wyposazona była jeszcze np. w umbo i/lub inne okucia.
Tarczę dokładniej opiszę w którejś z kolejnych notatek.
Elementy paska (3, 4):
Znaleziono dwa elementy wiązane z paskiem - żelazny pierścień z wypustkiem (3), który najpewniej pełni formę zapięcia oraz brązowe kółko o romboidalnym przekroju (4), które pełniło najpewniej rolę rozdzielacza pasa, do którego montowany mógł być np. miecz (aczkolwiek w LT 11 takowego nie znaleziono).
Pierścień z wypustkiem jest bardzo popularnym sposobem zapinania pasa u Celtów [2]. Tego rodzaju sprzączki(?) są często znajdowane w grobach celtyckich fazy Mokronog IIB [3 - 5]. Sprzączka znaleziona w grobie LT 11 w Zvonimirovie najbardziej przypomina, moim zdaniem, sprzączke typu 4A1 w/g Bataille [2], która wygląda następująco (po prawej). Bataille datuje tego rodzaju zapięcia pasków na przełom La Tene C1 / D2 (w La Villeneuve-au-Chatel), czyli przypada podobnie jak faza Mokronog IIB dla omawianego regionu. Dlatego też w takiej formie chciałbym zamówić sprzączkę do paska.
Oprócz żelaznego pierścienia, pasek posiadał jeszcze brązowe kółko o romboidalnym przekroju. Prawdopodobnie funkcjonował on jako rozdzielacz pasa, wykorzystywany do troczenia np. broni. Ja mogę powiesić sobie na nim na przykład sakiewkę czy, później, nóż w pochwie.
Fibule (5-8):
W grobie znaleziono cztery żelazne fibule o różnej wielkości (od 125 mm do 52 mm długości). Znaleziska tego rodzaju fibul są typowe dla grobów męskich z Zvonimirova (i pewnie nie tylko) [1].
Naszyjnik - torkwes (9):
Torkwesy - okrągłe, metalowe naszyjniki o zdobionych zakończeniach, były bardzo popularne wśród Celtów. Pełniły rolę wyznacznika statusu [6] - żelazny torkwes wskazywał wojownika, a brązowe czasami znajdowano w damskich grobach [7] lub posiadały znaczenie religijne [8]. Znaleziony w grobie LT 11 w Zvonimirovie torkwes jest bardzo prosty w formie - to zwykły, okrągły pręt żelazny z zawiniętymi końcami.
Odnaleziony zabytek ma 118 mm x 81 mm. Średnica drutu to 3..5 mm, a wywinięcia na jego końcach mają, 9 mm x 5 mm oraz 7 mm x 4 mm. Naszyjnik z grobu LT 11 jest wyraźnie zdeformowany; oryginalnie musiałby być odpowiednio większy. Abym ja mógł go wygodnie zakładać powinien on mieć średnicę około 140 mm, przy czym odległość pomiędzy wywinięciami na końcach nie powinna być mniejsza niż ok. 100 mm (licząc w linii prostej). Przy zamawianiu pewnie po pierwsze przerysuje sobie to do CADa, a po drugie przetestuję sam wymiar na np. kawałku drutu.
Bransoleta (10):
W grobie LT 11, oprócz torkwesa, jeśli chodzi o męską biżuterię, znaleziono także żelazną bransoletę. Składa się ona z dwóch pętli z drutu o okrągłym przekroju, zakończonych delikatnymi zgrubieniami. Bransoleta ma średnicę 70 mm, a drut ma średnicę 4 mm. Średnica zgrubień jest porównywalna z grubością drutu.
Na bransolecie znajdują się dwa kółka o średnicy, odpowiednio, 14 mm i 11 mm, wykonanych z drutu żelaznego o średnicy 2 mm. Na jednym z kółek znajdują się dwie zawieszki w kształcie żeleźców toporów o wymiarach 12 mm x 14 mm.
Żeby tego rodzaju bransoleta pasowała na mnie muszę jej średnicę zwiększyć do około 85 mm, pozostawiając w zasadzie resztę bez zmian. Niestety - nie mam tak drobnych dłoni, jak pochowany w LT 11 mężczyzna.
Tego rodzaju bransolety są typowe, jak pisze Dizdar [1] dla męskich pochówków w Zvonimirovie. Tego rodzaju bransolety mają dosyć liczbą grupę analogii na terenie całych Bałkanów na innych celtyckich stanowiskach należących do grupy Mokronog [9-12]. Jak wynika z analiz grobów szkieletowych, tego rodzaju bransoleta noszona była na lewym nadgarstku [13].
Paciorek szklany (11):
Owalny paciorek z szkła w kolorze kobaltowym, dekorowane trzema oczkami w kształcie spiral, wykonanymi z białego, matowego szkła. Koralik ma 16 mm średnicy i 11 mm wysokości. Średnica wewnętrzna dziurki to 4 mm.
Zabytek ten, wraz z pierścionkiem, identyfikowany jest jako wyposażenie grobowe pochowanej tutaj dziewczynki. Paciorki szklane niezwykle rzadko trafiają do męskich grobów [14]
Paciorek był najprawdopodobniej importem z terenów Dolnej Krainy (teren obecnej Słowenii) - około 250 km na zachód od Zvonimirova [15].
Poza elementami z samego grobu chciałbym sprawić sobie kilka kolejnych fantów, opartych na podobnie datowanych zabytkach z tego rejonu. Je jednakże opiszę później, w kolejnej notatce.
[1] M. Dizdar, "Grave LT 11 from Zvonimirovo - an example of fouble La Tene Burial" 2004.
[2] G. Bataille: “Les agrafes de ceinturon du sanctuaire de La Villeneuve-au-Chatelot (Aube)”, AKorr 31/3, 2001.
[3] D. Božič: “Naoružanje ratnika mlađeg željeznog doba”, in KEΛTOI, Ljubljana, 1984.
[4] M. Guštin: “Die Kelten in Jugoslawien”, JbRGZM 31, 1984.
[5] D. Božič: “Zapadna grupa”, PJZ V, 1987.
[6] H. Lorenz: “Bemerkungen zur keltische Tracht”, Die Kelten in Mitteleuropa, Kultur, Kunst, Wirtschaft, Salzburg, 1980.
[7] A. Uzsoki: “Ménfőcsanak”, Corpus of Celtic Finds in Hungary, Transdanubia I, Budapest, 1987.
[8] M. Aldhouse-Green: “Chaining and shaiming: images Of deffeat, from Llyn Cerrig Bach to Sarmitzegetusa”, OJA 23/3, 2004.
[9] M. Kramer: Latènefunde der Steiermark (KleineSch 43), Marburg, 1994.
[10] N. Majnarić-Pandžić: “Kasnolatenski keltski grobovi iz Sotina”, VAMZ 6–7, 1972–1973.
[11] P. Popović: “Gradina na Bosutu kod Vašice”, OA 27, 2003.
[12] E. Spajić: “Nalazište mlađeg željeznog doba s terena Osijeka”, OZ 8, 1962.
[13] J. Todorović: “Jendek, Zvečka, Obrenovac – keltsko i slovensko groblje”, AP 8, 1966.
[14] N. Venclová: Prehistoric glass in Bohemia, Praha, 1990.
[15] T. E. Haevernick: “Zu den Glasperlen in Slowenien”, Situla 14/15, 1974.
 |
| Lokalizacja stanowiska w Zvonimirovie na współczesnej mapie Europy Południowej |
Zvonimirovo znajduje się niemalże na samej obecnej granicy Chorwacko-Węgierskiej (patrz mapa). Cmentarzysko przypisywane jest Tauryskom i datowane na środkowy okres La Tene.
 |
| Rys.1. Grób ciałopalny LT 11, Zvonimirovo, Chorwacja. Za [1]. |
Wyposażenie grobu nie jest nazbyt bogate; mamy tam 4 żelazne fibule, żelazna bransoleta i naszyjnik, elementy paska, brązowy pierścień, szklany koralik, grot włóczni oraz żelazny imacz tarczy. Dodatkowo znaleziono także trochę ceramiki, ale to pozwolę sobie pominąć. Większość elementów wiązana jest z wyposażeniem mężczyzny, do dziewczynki należy najprawdopodobniej szklany paciorek i brązowy pierścionek.
Na rysunku 1 zaznaczono lokalizację poszczególnych zabytków w jamie grobowej.
No to po kolei:
Grot włóczni (1):
Jedyną bronią, znalezioną w grobie LT 11 był żelazny grot włóczni. Ostrze ma lekko liściasty kształt, w przekroju jest romboidalne z słabo zaznaczoną granią. Grot nie jest zbyt duży, ma 236 mm długości. Zamocowany był na drzewcu (średnic gniazda 23 mm) z pomocą pojedynczej dziurce w okrągłej tulei.
Grot jest rytualnie zabity - widoczne jest nieznaczne przekrzywienie ostrza względem tulei. Zabijanie broni, składanej wraz z wojownikiem do grobu jest częstą praktyką wśród Celtów dlatego też wygięcie grota nie dziwi, a jest wręcz spodziewane.
Tarcza (2):
W grobie LT 11 znaleziono żelazny uchwyt tarczy. Uchwyt składa się z prostego fragmentu o przekroju prostokątnym i dwóch półkolistych fragmentów do mocowania jej do drewna. Uchwyt ma długość 169 mm, z czego 118 mm to centralna część. Półokrągłe uchwyty mają 41 mm / 43mm wysokości i 25 mm szerokości.
Musiała to być dosyć prosta tarcza, bez żadnych innych metalowych elementów. Wolałbym stanowczo wytrzymalszą tarczę, dlatego też w rekonstrukcji tarczy opierać będę się na innych zabytkach, najpewniej z Zvonimirova, gdzie tarcza wyposazona była jeszcze np. w umbo i/lub inne okucia.
Tarczę dokładniej opiszę w którejś z kolejnych notatek.
Elementy paska (3, 4):
Znaleziono dwa elementy wiązane z paskiem - żelazny pierścień z wypustkiem (3), który najpewniej pełni formę zapięcia oraz brązowe kółko o romboidalnym przekroju (4), które pełniło najpewniej rolę rozdzielacza pasa, do którego montowany mógł być np. miecz (aczkolwiek w LT 11 takowego nie znaleziono).
Pierścień z wypustkiem jest bardzo popularnym sposobem zapinania pasa u Celtów [2]. Tego rodzaju sprzączki(?) są często znajdowane w grobach celtyckich fazy Mokronog IIB [3 - 5]. Sprzączka znaleziona w grobie LT 11 w Zvonimirovie najbardziej przypomina, moim zdaniem, sprzączke typu 4A1 w/g Bataille [2], która wygląda następująco (po prawej). Bataille datuje tego rodzaju zapięcia pasków na przełom La Tene C1 / D2 (w La Villeneuve-au-Chatel), czyli przypada podobnie jak faza Mokronog IIB dla omawianego regionu. Dlatego też w takiej formie chciałbym zamówić sprzączkę do paska.Oprócz żelaznego pierścienia, pasek posiadał jeszcze brązowe kółko o romboidalnym przekroju. Prawdopodobnie funkcjonował on jako rozdzielacz pasa, wykorzystywany do troczenia np. broni. Ja mogę powiesić sobie na nim na przykład sakiewkę czy, później, nóż w pochwie.
Fibule (5-8):
W grobie znaleziono cztery żelazne fibule o różnej wielkości (od 125 mm do 52 mm długości). Znaleziska tego rodzaju fibul są typowe dla grobów męskich z Zvonimirova (i pewnie nie tylko) [1].
Naszyjnik - torkwes (9):
Torkwesy - okrągłe, metalowe naszyjniki o zdobionych zakończeniach, były bardzo popularne wśród Celtów. Pełniły rolę wyznacznika statusu [6] - żelazny torkwes wskazywał wojownika, a brązowe czasami znajdowano w damskich grobach [7] lub posiadały znaczenie religijne [8]. Znaleziony w grobie LT 11 w Zvonimirovie torkwes jest bardzo prosty w formie - to zwykły, okrągły pręt żelazny z zawiniętymi końcami.
Odnaleziony zabytek ma 118 mm x 81 mm. Średnica drutu to 3..5 mm, a wywinięcia na jego końcach mają, 9 mm x 5 mm oraz 7 mm x 4 mm. Naszyjnik z grobu LT 11 jest wyraźnie zdeformowany; oryginalnie musiałby być odpowiednio większy. Abym ja mógł go wygodnie zakładać powinien on mieć średnicę około 140 mm, przy czym odległość pomiędzy wywinięciami na końcach nie powinna być mniejsza niż ok. 100 mm (licząc w linii prostej). Przy zamawianiu pewnie po pierwsze przerysuje sobie to do CADa, a po drugie przetestuję sam wymiar na np. kawałku drutu.
Bransoleta (10):
W grobie LT 11, oprócz torkwesa, jeśli chodzi o męską biżuterię, znaleziono także żelazną bransoletę. Składa się ona z dwóch pętli z drutu o okrągłym przekroju, zakończonych delikatnymi zgrubieniami. Bransoleta ma średnicę 70 mm, a drut ma średnicę 4 mm. Średnica zgrubień jest porównywalna z grubością drutu.
Na bransolecie znajdują się dwa kółka o średnicy, odpowiednio, 14 mm i 11 mm, wykonanych z drutu żelaznego o średnicy 2 mm. Na jednym z kółek znajdują się dwie zawieszki w kształcie żeleźców toporów o wymiarach 12 mm x 14 mm.
Żeby tego rodzaju bransoleta pasowała na mnie muszę jej średnicę zwiększyć do około 85 mm, pozostawiając w zasadzie resztę bez zmian. Niestety - nie mam tak drobnych dłoni, jak pochowany w LT 11 mężczyzna.
Tego rodzaju bransolety są typowe, jak pisze Dizdar [1] dla męskich pochówków w Zvonimirovie. Tego rodzaju bransolety mają dosyć liczbą grupę analogii na terenie całych Bałkanów na innych celtyckich stanowiskach należących do grupy Mokronog [9-12]. Jak wynika z analiz grobów szkieletowych, tego rodzaju bransoleta noszona była na lewym nadgarstku [13].
Paciorek szklany (11):
Owalny paciorek z szkła w kolorze kobaltowym, dekorowane trzema oczkami w kształcie spiral, wykonanymi z białego, matowego szkła. Koralik ma 16 mm średnicy i 11 mm wysokości. Średnica wewnętrzna dziurki to 4 mm.
Zabytek ten, wraz z pierścionkiem, identyfikowany jest jako wyposażenie grobowe pochowanej tutaj dziewczynki. Paciorki szklane niezwykle rzadko trafiają do męskich grobów [14]
Paciorek był najprawdopodobniej importem z terenów Dolnej Krainy (teren obecnej Słowenii) - około 250 km na zachód od Zvonimirova [15].
Poza elementami z samego grobu chciałbym sprawić sobie kilka kolejnych fantów, opartych na podobnie datowanych zabytkach z tego rejonu. Je jednakże opiszę później, w kolejnej notatce.
[1] M. Dizdar, "Grave LT 11 from Zvonimirovo - an example of fouble La Tene Burial" 2004.
[2] G. Bataille: “Les agrafes de ceinturon du sanctuaire de La Villeneuve-au-Chatelot (Aube)”, AKorr 31/3, 2001.
[3] D. Božič: “Naoružanje ratnika mlađeg željeznog doba”, in KEΛTOI, Ljubljana, 1984.
[4] M. Guštin: “Die Kelten in Jugoslawien”, JbRGZM 31, 1984.
[5] D. Božič: “Zapadna grupa”, PJZ V, 1987.
[6] H. Lorenz: “Bemerkungen zur keltische Tracht”, Die Kelten in Mitteleuropa, Kultur, Kunst, Wirtschaft, Salzburg, 1980.
[7] A. Uzsoki: “Ménfőcsanak”, Corpus of Celtic Finds in Hungary, Transdanubia I, Budapest, 1987.
[8] M. Aldhouse-Green: “Chaining and shaiming: images Of deffeat, from Llyn Cerrig Bach to Sarmitzegetusa”, OJA 23/3, 2004.
[9] M. Kramer: Latènefunde der Steiermark (KleineSch 43), Marburg, 1994.
[10] N. Majnarić-Pandžić: “Kasnolatenski keltski grobovi iz Sotina”, VAMZ 6–7, 1972–1973.
[11] P. Popović: “Gradina na Bosutu kod Vašice”, OA 27, 2003.
[12] E. Spajić: “Nalazište mlađeg željeznog doba s terena Osijeka”, OZ 8, 1962.
[13] J. Todorović: “Jendek, Zvečka, Obrenovac – keltsko i slovensko groblje”, AP 8, 1966.
[14] N. Venclová: Prehistoric glass in Bohemia, Praha, 1990.
[15] T. E. Haevernick: “Zu den Glasperlen in Slowenien”, Situla 14/15, 1974.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz