Sajan

Sajan, zwany także waffenrock, paltrock, reitrock, to charakterystyczny dla mody I połowy XVI wieku (czy może nawet do lat '70 XVI wieku) ubiór wierzchni, jaki spotyka się głównie w Niemczech w miriadzie krojów. W ogólności sajan to ubiór długi (do kolan) odcinany w pasie i z rękawami - tyle, jeśli chodzi o ścisłość kroju, reszta może być dosyć elastycznie zmieniana (jak pokazują źródła ikonograficzne). Istnieje też spore prawdopodobieństwo, że dokładna forma sajanu zależna była od jego przeznaczenia (i tak, sajany do jazdy konnej - reitrock - posiadały rozcinaną baskinkę, co umożliwiało dosiadanie wierzchowca).

Krój sajana wydaje się być dosyć prosty, jednakże zanim przystąpiłem do cięcia materiału chciałem odpowiedzieć sobie na kilka zasadniczych pytań:

1) Jakie rękawy mógł mieć sajan? czy występował bez rękawów?

2) Jak krojona i wszywana jest baskina?

3) Czy krój korpusu różnił się czymś od tego jaki jest w dublecie/wamsie?
4) Jakie są potwierdzone historycznie układy kolorystyczne sajanów?

5) Czy są jakieś wskazówki co do podszewkowania sajanu?

6) Jak zapinany może być sajan?

Jako materiał do szyci sajanu mam wełniany koc (100%, woolmark) w kolorze beżowym z różowymi pasami, jednakże nie wiem czy starczy mi go na cały sajan - stąd pytanie o kolory i ich układ - może mógłbym uszyć go z kompozycji kilku różnych wełen? Do tego podszewka najpewniej z lnu. No ale po kolei.

1 Rękawy

W Ikonografii napotkałem się w zasadzie z trzema rodzajami rękawów w sajanach. Pierwszym jest obszerny, luźny rękaw zmarszczony (lub po prostu zwężający się) przy dłoni.

Hofkleiderbuch der Herzogs Wilhelm IV und Albrecht V 1508-1551

Kolejny rodzaj rękawów to rękawy z bufką albo odcięciem. Górna część rękawa jest bardzo obszerna, natomiast od łokci w dół dosyć dopasowana. Ten rodzaj rękawa noszono raczej z dubletem/wamsem o podobnej konstrukcji rękawów (inaczej mogło by być to po prostu niewygodne).

Hofkleiderbuch der Herzogs Wilhelm IV und Albrecht V 1508-1551

I finalnie krótki rękaw.

 Hofkleiderbuch der Herzogs Wilhelm IV und Albrecht V 1508-1551

Jak łatwo zauważyć krótki rękaw najczęściej współwystępuje ze zbroją, gdzie sajan spełnia rolę szaty herbowej (najpewniej) stąd waffen-/wappenrock. Ale oczywiście krój taki przenikał dosyć szybko do krojów 'cywilnych' i widuje się go np. na myśliwych:

Kalendarz z Augsburga, Wiosna, Jörg Breu, 1525 rok.
Za http://www.dhm.de/archiv/ausstellungen/kurzweil/season.htm

2 Baskina

Jak szyć baskinę? Na to pytanie nie jestem w stanie odpowiedzieć w pewny sposób. W jedynym podobnym, znanym mi ubiorze (kurta z Brna) baskina uszyta jest z czterech ćwiartek, tak, że tworzy okrąg:

Za http://hsifeng.livejournal.com/36065.html

Jednakże dużo prościej, moim zdaniem, jest uszyć baskinę z prostokąta (ów) i kształt wymusić np. kontrafałdami lub innym rodzajem plisowania przy odcięciu w pasie. Takie rozwiązanie poprzeć można szeregiem przedstawień, pokazującym jak obfita jest baskinka sajanu.

Jörg Breu ok 1520

 Pieter Bruegel "Triumf Śmierci" ok 1562

Szczególnie przedstawienie Breugla pokazuje, że może to być prostokąt z kontrafałdami.

3 Korpus

Jak widać na wykroju kurty z Brna korpus szyty jest z z trzech części o kształcie podobnym jak inne ubrania z tej epoki. Taki też krój ma mieć mój sajan, jednakże z jedną istotną różnicą - zamiast kołnierza musi być szeroki, prostokątny dekolt. Jakkolwiek widuje się sajany z innymi dekoltami, to te prostokątne są chyba najbardziej charakterystyczne dla Landsknechtów.

Osobną kwestią jest kwestia zapięcia. W Hofkleiderbuchu niestety zapięcia nie są zaznaczone, co przy ogólnie dużej szczegółowości rysunków sugeruje, że mogą to być sajany zarzucane przez głowę. Drugim, często spotykanym rozwiązaniem jest oczywiście wiązanie asymetryczne, na lewym ramieniu. Jednakże w moim sajanie chciałbym zastosować centralne rozcięcie zapięte na guziki lub haftki, tak jak na poniższym obrazku

Rafael Santi, Stanza di Eliodoro, ok 1512 

4 Kolory

Zamiast cokolwiek szerzej pisać pokażę kilka obrazków:

 Hofkleiderbuch der Herzogs Wilhelm IV und Albrecht V 1508-1551

Zeugbuch Kaiser Maximilians I, 1495 - 1502     

The Triumphs of Maximilian I, ok 1540(?) r.

Podsumowując - wszystko dozwolone. W tym i szycie korpusu z wełny innego koloru niż baskina. Dodatkowo - chyba najbardziej typowy sajan wiązany z Landsknechtami, wraz z zestawem typowych zdobień:

Erhard Schön , Hans Sachs, Profos, ok. 153

Do wspomnianych 'typowych' elementów zaliczyć można paski po obwodzie baskiny, paski w miejscu wszycia rękawów w korpus oraz paski na korpusie, zbiegające się w dół. Zobaczymy które z tych elementów wykorzystam w moim sajanie, pewnie wyjdzie podczas szycia.

5 Podszewka

Finalnie - czy sajan miał podszewkę? Jeśli tak, to jaką? W Hofkleiderbuchu, w sajanach z rozciętą baskiną w kilku przypadkach można zajrzeć pod spód. Niestety, nie daje to żadnej pewnej odpowiedzi co do podszewki, bo czasami jest, a czasami jej nie ma. Statystyka wskazuje, że niewielką przewagę mają sajany bez podszewki (przynajmniej pod baskinką).

W sajanie który planuję szyć najpewniej podszewka pod baskiną będzie. Głównie dlatego, że sama wełna którą mam, jest dosyć miękka, a chciałbym żeby całość była jednak dosyć sztywna.

W kolejnym odcinku - skrojona wełna i len na sajan. A teraz wracam do obszywania dziurek w spodniach...